سردرد ....!!!

سردرد...

سلامت :اگر بیماری بیش از یکبار در هفته دچار سردرد شدید شود باید نگران شود.
دکتر علی غلا‌مرضا نژاد
‌‌‌آقای دکتر سردرد شکایت بسیار شایعی است، اما اطلاعات در این خصوص، خیلی مختصر و معمولی است. درست است؟
‌ بله.همین‌طور است. سردرد از شایع‌ترین شکایات انسان است. شاید ۲ تا ۳ علامت باشد که هیچ فردی در دنیا نیست که حداقل یک بار آنها را تجربه نکرده باشد. یکی از آنها تب است و دیگری سردرد.

خب،‌علت این سردردها چیست؟
‌ سردرد علل بسیار متفاوتی دارد اما خوشبختانه شایع‌ترین علل آن، ‌خوش‌خیم هستند. بیماری‌های خطرناکی که موجب سردرد می‌شوند، بسیار نادر هستند و زیاد دیده نمی‌شوند. به هر حال وظیفه یک پزشک این است که از میان این تعداد زیاد شکایات سردرد، آنهایی که مهم هستند را تشخیص بدهد و هر چه سریع‌تر درمان کند. همان‌طور که گفتیم علل متفاوتند اما شایع‌ترین علل سردرد را سردردهای میگرنی و سردردهای تنشی تشکیل می‌دهد. اما تعداد کمی از سردردها هم هستند که از جاهای دیگری به جز مغز و اعصاب منشا‡ می‌گیرند.
یعنی کجاها؟
‌ تقریبا همه ساختمان‌هایی که در سر و جمجه هستند مثل چشم، گوش، دندان و سینوس‌ها. البته یک نکته‌ای که باید همین جا دوباره تاکید کنم این است که تعداد این موارد بسیار اندک است. در اصل باید بگویم که بیماری‌های چشم، گوش، دندان‌ها، سینوس‌ها و ستون‌ فقرات همگی می‌توانند درد ایجاد کنند، اما درد آنها ویژگی‌های خاصی دارد که کاملا قابل تشخیص و شناسایی است و به راحتی می‌توان آنها را از سردرد افتراق داد. متاسفانه بسیاری از مردم به خاطر سردرد به متخصصان گوش و حلق و بینی و چشم‌پزشکی و غیره مراجعه می‌کنند و به اشتباه برای آنها تشخیص سینوزیت یا بیماری‌های چشم گذاشته می‌شود. اما باید گفت که اگر چه این بیماری‌ها هم می‌توانند باعث درد بشوند اما سردرد به ندرت از آنها منشا‡ می‌گیرد. همان‌طور که گفتم درد سینوزیت روی صورت حس می‌شود نه در ناحیه سر و با سردرد فرق دارد. پس اگر کسی سردرد دارد تقریبا هیچ وقت ناشی از سینوزیت نیست و تقریبا هیچ وقت نمی‌تواند از بیماری‌های چشم باشد. اکثر افرادی که شکایت از سردردهای مزمن و طولانی مدت دارند به بیماری‌هایی مثل میگرن و سردردهای تنشی مبتلا هستند، یعنی سردردهایی که از استرس منشا می‌گیرند.
پس با این حساب استرس‌ها و اضطراب‌ها روی سردرد تاثیر دارند.
‌ بله. ببینید استرس‌ها می‌توانند هر سردردی را که از قبل وجود داشته است تشدید کنند. مثلا فردی را در نظر بگیرید که میگرن دارد. استرس، میگرن این بیمار را تشدید می‌کند. اما از طرف دیگر گروهی از سردردها هم وجود دارند که منشا‡ آنها فقط استرس است و ما در اصطلاح پزشکی به آنها سردرد تنشی می‌گوییم. پس اگر سردرد از قبل وجود داشته باشد، استرس آن را تشدید می‌کند، اگر از قبل وجود نداشته باشد هم استرس آن را بوجود می‌آورد.

ضربه‌ها چطور؟
‌ ضربه‌ها هم می‌توانند سردرد ایجاد کنند. وجود ضربه در همان موقع اصابت ضربه یک امر طبیعی است. اما به جز این مرحله حاد هم ضربه می‌تواند تا حدود ۶ ماه برای فرد سردرد ایجاد کند. یعنی فردی که ضربه به سر داشته، می‌تواند تا ۶ ماه بعد همچنان سردرد احساس کند اما معمولا ظرف همین ۶ ماه بهبود می‌یابند. یعنی شما نمی‌توانید سردرد حال حاضر خود را به ضربه‌ای که ۰۱ سال پیش به سرتان وارد شده نسبت بدهید. اگر سردرد به علت ضربه باشد معمولا حداکثر ظرف مدت ۶ماه خوب می‌شود.
حالا با توجه به این شیوع بالا، آیا سردردها واقعا علامت مهمی به حساب می‌آیند؟
‌ بله. اصولا سردرد علامت نگران‌ کننده‌ای است. مثلا در جامعه خیلی از افراد زانودرد دارند اما توجهی به آن نمی‌کنند اما تا سردرد می‌گیرند فوری به فکر بیماری‌های بدی مثل تومورهای مغزی و مننژیت می‌افتند و به‌دکترمی‌روند. مخصوصا اگر به تازگی فردی از افراد خانواده به بیماری‌هایی مثل تومورهای مغزی یا مننژیت دچار شده باشد، این نگرانی‌ها بیشتر هم می‌شوند. البته این نگرانی‌ها واقعا بی‌مورد نیستند اما همان‌طور که گفتم باید دانست که اکثر این سردردها از بیماری‌های خوش‌خیمی مثل میگرن و سردرد تنشی ناشی می‌شوند.
پس چه‌طور می‌توان سردردهای ناشی از بیماری‌های مهمی مثل تومورها را از سردردهای ناشی از استرس‌های روزمره افتراق داد؟
‌ به طور معمول تمام بیمارانی که برای مدت‌های طولانی سردرد دارند خودشان به پزشک مراجعه می‌کنند. اما ما هم توصیه می‌کنیم که هر فردی که برای مدت طولانی سردرد دارد، حداقل یک بار به پزشک مراجعه کند تا اگر یکی از علل مهم فوق باعث بیماری شده‌اند، توسط پزشک مشخص شود.

این مدت طولانی یعنی چقدر؟
‌ یعنی حدود چند هفته.
پس اگر یک سردرد فقط یک بار تکرار شد، نیاز به مراجعه ندارد؟
‌ سردردهای معمولی نه، اما سردردهای خیلی شایع حتی اگر یک بار باشندهم باید به پزشک مراجعه کنند. همان طور که گفتم سردرد شایع است و نمی‌توان گفت که هر کسی یک سردرد خفیف پیدا کرد به دکتر برود. چون معمولا ناشی از خستگی و استرس‌ و به قول معروف از نوع تنشی هستند اما سردردهای شدید حتی اگر یک بار باشند هم نیاز به بررسی دارند مثل مریضی که هیچ وقت سابقه سردرد نداشته و حالا برای اولین بار به طور ناگهانی سردرد پیدا کرده است که حتما باید بررسی شود.
آیا علل دیگری هم برای سردرد وجود دارد؟
‌ بله. مثلا بعضی از سردردها از بیماری‌های تیروئید منشا‡ می‌گیرند. مثل پرکاری تیروئید. حتی گاهی اوقات اولین علامت پرکاری تیروئید سردرد است و بیماری با همین علامت مشخص می‌شود. فشارخون بالا هم می‌تواند سردرد ایجاد کند. مشخصه سردردهای ناشی از فشارخون بالا این است که صبح‌ها شدیدترند و اکثرا در پشت سر احساس می‌شوند. در جریان بیماری‌های عفونی هم گاهی سردرد ایجاد می‌شود. از سرماخوردگی و آنفلوآنزا گرفته تا حصبه و تب‌مالت همگی ممکن است به ویژه در مراحل ابتدایی با سردرد همراه باشند.
برای درمان سردردها باید چه کار کرد؟
‌ خب. به این راحتی نمی‌توان به این سوال پاسخ داد. مسلما درمان بستگی به نوع عامل بیماری دارد. هر نوع سردرد درمان خاص خود را دارد. مثلا اگر سردرد از بیمای‌های داخل جمجمه مثل تومورها و آبسه‌ها و کیست‌ها ناشی می‌شود، حتما به جراحی نیاز دارد.
در مورد سردردهای شایع‌تر، یعنی سردردهای میگرنی و تنشی چطور؟
‌ این سردردها اگر زیاد تکرار شوند، یعنی اگر از نظر علمی بیشتر از یک بار در هفته رخ دهند باید بیمار درمان طولانی مدت دریافت کند. ما به این درمان،‌درمان پیشگیری هم می‌گوییم. یعنی بیمار حتی وقتی که سردرد ندارد هم دارو مصرف می‌کند تا از وقوع سردردهای احتمالی پیشگیری کند. اما اگر شیوع این سردردها کمتر از یک بار در هفته است نیاز به درمان بلند مدت و درمان پیشگیری نیست و بیمار باید تنها در صورت وقوع سردرد دارو مصرف کند.
طول مدت این درمان‌های پیشگیری کننده چقدر است؟
‌ حداقل ۳ تا ۶ ماه است. اما ممکن است طبق شرایط بیمار نیاز باشد که درمان از این هم طولانی‌تر باشد. در اصل اگر قرار باشد این بیمار درمان پیشگیری کننده را نگیرد حداقل هفته‌ای یک یا دو بار به علت سردردهای شدید میگرنی از کار و زندگی خود می‌افتد و مجبور می‌شود حجم زیادی از مسکن‌ها را مصرف کند. برای همین در این موارد بهتر است که بیمار درمان پیشگیری بگیرد تا از بروز این سردردها جلوگیری شود و یا کاملا قطع شود.
اگر بعد از قطع این درمان‌های پیشگیری کننده، ‌بیماری دوباره عود کرد چطور ؟
‌ می‌توان دوباره درمان را شروع کرد، اما بستگی به شرایط بیمار دارد.
در مورد افرادی که دفعات سردردهای آنها کم است چطور؟
‌ در این موارد به بیمار توصیه می‌کنیم که زمان‌حمله بیماری از استراحت و مسکن استفاده کند. اما یک سری توصیه‌هایی هم دارم. مثلا ببینید، خیلی از مردم وقتی سردرد دارند به متخصص روانپزشکی یا جراح مغز و اعصاب یا چشم پزشک یا متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند. اما این کار درست نیست. اگر سردرد دارید حتما قدم اول مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب است. همان طور که گفتم بیماری‌های چشم و سینوس‌ها اگر سردرد بدهند هم سردرد حاد است و این سردردهای مزمنی که ماه‌ها و سال‌ها تکرار می‌شوند، تقریبا هیچ‌وقت از منشا‡ چشم و سینوس‌ها نیستند و بنابراین متخصص چشم‌پزشکی و گوش و حلق و بینی نمی‌تواند کمکی به شما بکند. حتی به کرات می‌بینیم که از این مریض‌ها عکس سینوس می‌گیرند و چندین بار آنها را با تشخیص سینوزیت درمان می‌کنند اما واقعا بیمار میگرن داشته است. تنها بر اساس اینکه بیمار در عکس سینوسش دارای یک کدورت بوده است، نمی‌توان سردرد را به آن نسبت داد. پس باز هم تاکید می‌کنم که در قدم اول به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید و اگر برای سردرد شما تشخیص بیماری سینوس‌ یا چشم داده‌اند می‌توان گفت که در ۵۹ درصد موارد تشخیص غلط است. مورد دیگری که می‌خواستم تاکید کنم این است که اگر سابقه سردرد نداشته‌اید و ناگهانی و یک دفعه دچار سردرد شده‌اید، حتما هر چه سریع‌تر به دکتر مراجعه کنید. حتی اگر شب و نصف شب است هم به اورژانس بروید. این سردردهای شدید و ناگهانی خیلی مهم هستند.
شاید معروف‌ترین نوع سردرد، میگرن باشد. این میگرن واقعا چیست؟
‌ میگرن یک لغت یونانی است و در اصل در ابتدا <همی‌کرانیا> بوده است، یعنی نصف‌سر. سردردهای میگرنی به طور معمول فقط نصف سر را درگیر می‌کنند، مثل نصف طرف چپ سر یا نیمه راست سر. البته این احتمال وجود دارد که بعدا منتشر شود و همه سر را بگیرد اما معمولا ابتدا از یک طرف شروع می‌شود. به همین دلیل در گذشته به آن همی‌کرانیا می‌گفتند که تغییر شکل داد و میگرن شد. البته میگرن می‌تواند از جاهای دیگری هم شروع شود مثلا گاهی از چشم یا از پشت‌سر شروع می‌شود و سپس به کل سر‌انتشار پیدا می‌کند. ممکن است با حالت تهوع و استفراغ هم همراه باشد.
معمولا چقدر طول می‌کشند؟
‌ معمولا چند ساعت هستند اما ممکن است چند روز هم طول بکشند.
چه عواملی روی شدت و ضعف این سردردها اثر دارند؟
‌ عوامل موثر خیلی زیاد هستند. مثلا قاعدگی در خانم‌ها می‌تواند باعث تحریک شروع حمله میگرنی ‌شود. مصرف قرص‌های ضد بارداری هم می‌تواند بیماری را تشدید کند. اما جالب این است که معمولا در بارداری شدت و دفعات حملات کمتر می‌شود. حتی من بیماری داشتم که ۹ بار حامله شده بود تا از شر این سردردهای میگرنی خلاص شود. استرس هم خیلی مهم است و می‌تواند بیماری را به شدت تشدید کند.
ارث هم موثر است؟
‌ بله. بعضی افراد واقعا سابقه این بیماری را در خانواده خود دارند و حتی گاهی اوقات می‌توان گفت که بعضی موارد علت بیماری وراثت بوده است. اما همیشگی نیست و عوامل دیگری هم موثر هستند.